علت عقب‌زدگی زانو

عقب‌زدگی زانو یا ژنو رکرواتوم (genu recurvatum) اصطلاحی است که زمانی استفاده می‌شود که زانو هایپر اکستنشن می‌شود. در واقع عقب‌زدگی زانو یک نوع اشکال در مفصل زانو است که باعث می‌شود زانو به سمت عقب خم شود. هایپر اکستنشن زانو می‌تواند به چند دلیل اتفاق بیفتد. این دلایل شامل ضعف عضلانی، به‌ویژه در عضلات بالای ران (چهارسر) است، ممکن است به دلیل آسیب باشد یا به شکل استخوان‌های زانو فرد مربوط شود.

در این ناهنجاری، انعطاف و کشیدگی بیش از حد در مفصل تیبیوفمورال رخ می‌دهد. به عقب‌زدگی زانو، هیپر اکستنشن زانو و زانوی عقب‌رفته نیز گفته می‌شود. این نقص بیشتر در زنان و افرادی که افتادگی رباط خانوادگی دارند، دیده می‌شود. هیپر اکستنشن زانو ممکن است خفیف، متوسط یا شدید باشد. توسعه عقب‌زدگی زانو می‌تواند به درد زانو و آرتروز زانو منجر شود.

بیشتر هایپر اکستنسن‌ها در حین ورزش یا دیگر فعالیت‌های بدنی رخ می‌دهند. آسیب‌هایی مانند سقوط نیز می‌توانند منجر به هایپر اکستنسن زانو شوند. هر عاملی که زانو را به سمت عقب فشار دهد، می‌تواند باعث بروز این مشکل گردد. دامنه حرکتی نرمال مفصل زانو در بزرگسالان در حدود ۰ تا ۱۳۵ درجه است. صاف کردن کامل زانو نباید بیشتر از ۱۰ درجه باشد. در مشکل عقب‌زدگی زانو (زانوی عقب‌رفته)، اکستنشن نرمال افزایش یافته است.

انواع عقب‌زدگی زانو

سه نوع عقب‌زدگی زانو وجود دارد:

• نقص چرخشی خارجی هایپر اکستنسن زانو به معنای پاشنه‌ی بالا رفته با نوک پا که به سمت داخل اشاره می‌کند و پای فرد در موقعیت اکینواروس (پاچنبری) در حین راه رفتن باقی می‌ماند.
• نقص چرخشی داخلی هایپر اکستنسن زانو زمانی رخ می‌دهد که نوک پا به سمت خارج می‌چرخد و بیمار را مجبور به کشیدگی بیش از حد زانو می‌کند.
• نقص غیر چرخشی هایپر اکستنسن زانو به معنای قرارگیری غیرطبیعی زانو است، در حالی که پا و مچ پا به طور طبیعی عمل می‌کنند.

به طور کلی موارد عقب‌زدگی زانو خیلی شایع نیستند و به همین دلیل اغلب به درستی تشخیص داده نمی‌شوند. به خاطر همین، بیشتر موارد در مراکز بیمارستانی درمان می‌شوند. درمان‌های اصلی عقب‌زدگی زانو شامل تقویت عضلات چهار سر، استفاده از بریس برای جلوگیری از هایپر اکستنسن (که معمولاً خیلی حجیم است و بیماران به خوبی آن را تحمل نمی‌کنند) یا انجام اوستئوتومی پروگزیمال تاندون تیبیال است که شیب تیبیای را افزایش می‌دهد تا رکرواتوم کاهش یا حذف شود.

دلایل ایجاد عقب‌زدگی زانو

از آنجایی که عقب‌زدگی زانو نشانه یا علامتی از ناهنجاری است، ممکن است از دلایل مختلفی ناشی شود و باعث بروز عوارضی مانند درد، محدودیت حرکتی و تغییر شکل زانو می‌شود.

علت‌های اصلی عقب‌زدگی زانو به قرار زیر است:

• شل بودن ذاتی لیگامان‌های زانو (بی‌ثباتی مفصل زانو به دلیل صدمات به لیگامان‌ها و کپسول مفصلی)
• آسیب به زانو
• ناهماهنگی مفصل مچ پا
• ناپایداری مفصل زانو
• پارگی لیگامان صلیبی قدامی و آسیب‌های لیگامان صلیبی خلفی
• ضعف در عضلات اکستنسور لگن یا عضله چهارسر ران
• اتحاد نامناسب استخوان‌ها در اطراف زانو
• اختلالات بافت همبند (یک اختلال مشخص در بافت همبند)
• تفاوت در طول اندام‌های تحتانی
• نقص مادرزادی (زایمانی)
• برخی بیماری‌ها مانند فلج مغزی، دیستروفی عضلانی و ام اس
• نرمی لیگامان‌های زانو
• کج بودن غیرعادی فمور و تیبیای
• اختلاف در طول اندام پایین

برای جلوگیری از پیشرفت و درمان عقب‌زدگی زانو، پزشکان معمولاً توصیه می‌کنند از بریس یا زانوبند طبی استفاده کنید.

علائم کلیدی سندرم عقب‌زدگی زانو

عقب‌زدگی زانو (ژنو رکورواتوم) می‌تواند با علائم مختلفی همراه باشد. شدت این علائم به میزان آسیب و شدت عقب زدگی بستگی دارد. علائم مهم این عارضه عبارتند از:

• درد در قسمت داخلی پا یا قسمت پشتی بیرونی زانو
• الگوی راه رفتن با کشش
• کنترل پروپریوسپتیو ضعیف در کشش نهایی زانو
• فشار در جلوی زانو
• دشواری در انجام فعالیت‌های استقامتی
• زانو در وضعیت هایپر اکستنشن لیز می‌خورد

نشانه‌های مذکور می‌توانند تأثیر چشمگیری بر کیفیت زندگی فرد داشته باشند و نیاز به مشاوره با پزشک متخصص ارتوپدی برای تشخیص و درمان مناسب دارند.

چطور می‌توان شدت عقب‌زدگی زانو را تعیین کرد؟

بهترین روش برای تعیین میزان ژنو رکرواتوم خیلی ساده است. با استفاده از یک خط‌کش، ارتفاع پاشنه پا را اندازه‌گیری کنید؛ وقتی ران در برابر میز معاینه قرار دارد و انگشت شست پا بالا رفته است، فاصله بر حسب سانتی‌متر بین پایین‌ترین نقطه پاشنه و میز را اندازه‌گیری کنید. این کار بهترین روش برای تعیین ارتفاع پاشنه است که با میزان ژنو رکرواتوم مرتبط است. به طور کلی، ۱ سانتی‌متر ارتفاع پاشنه معادل ۱ درجه هایپر اکستنسن است که برای اهداف معاینه حرکتی زانو با علامت منفی نشان داده می‌شود. بنابراین، کسی که هایپر اکستنسن “-۵” درجه دارد، ارتفاع پاشنه‌اش ۵ سانتی‌متر خواهد بود.

تشخیص عقب‌زدگی زانو

بهترین روش برای تشخیص بالینی میزان هایپر اکستنشن زانو اندازه‌گیری ارتفاع پاشنه بیمار است. اگر زانوی متقابل (خلاف) نرمالی برای مقایسه وجود داشته باشد، افزایش ارتفاع پاشنه می‌تواند برای تشخیص ژنو رکرواتوم مفید باشد.

یک ارزیابی دقیق از تراز کلی زانوی بیمار باید از طریق عکسبرداری اشعه ایکس پا به‌طول انجام شود. شیب پشتی تیبیال نیز باید در عکسبرداری جانبی زانو محاسبه گردد. بیمارانی که شیب پشتی تیبیال کمتری دارند، معمولاً بیشتر با مشکل هایپر اکستنشن زانو مواجه هستند نسبت به آنهایی که شیب پشتی تیبیال بیشتری دارند. ما همچنین این موضوع را به عنوان بخشی از تحقیقات خود کشف کرده‌ایم.

درمان عقب‌زدگی زانو

درمان برای ژنو رکرواتوم ایزوله، اوستئوتومی آنترومدیال یا آنترو لاترال پروگزیمال تیبیالی است که شیب پشتی تیبیال بیمار را افزایش می‌دهد. این جراحی‌ها بسیار مؤثر در کاهش هایپر اکستنشن زانو و بازگرداندن بیماران به فعالیت‌های بیشتر بعد از بهبود اوستئوتومی بوده‌اند.

مهم‌ترین نکته در درمان عقب‌زدگی زانو، تلاش برای شناسایی علت آن است. اگر این مشکل ناشی از ضعف عضلانی باشد، برنامه‌ای برای تقویت عضلات یا استفاده از بریس ممکن است مورد نیاز باشد. در گذشته، ژنو رکرواتوم بسیار شایع بود چون فلج اطفال باعث ضعف عضلات چهار سر می‌شد. اگر این وضعیت نتیجه یک آسیب باشد و فرد بلافاصله پس از آسیب دچار ژنو رکرواتوم شود، مهم است که ساختارهای خاصی که آسیب دیده‌اند شناسایی شوند و مشخص شود که آیا امکان ترمیم یا بازسازی آن‌ها برای برطرف کردن هایپر اکستنشین زانو وجود دارد یا نه.

انواع مدل‌های درمانی

مدل‌های درمانی موجود برای مدیریت این اختلال بسته به نوع و شدت عقب‌زدگی زانو، پزشک ممکن است گزینه‌های درمانی زیر را توصیه کند:

• فیزیوتراپی: در ابتدا، پزشک ممکن است فیزیوتراپی را برای بهبود قدرت عضله چهارسر ران پیشنهاد کند تا با هایپر اکستنش زانو مقابله کند. این شامل تمرینات راه‌رفتن است که به بیمار کمک می‌کند تا روی ترتیب درست حرکت و حفظ کنترل روی اندام تمرکز کند. سایر درمان‌ها شامل تکنیک‌های اصلاح عدم تعادل عضلانی و آموزش پروپریوسپتیو هستند.
• ارتوز: این به زانو حمایت بهتری می‌دهد. زانو را محافظت می‌کند، پا را تثبیت می‌کند و هایپر اکستنش غیرعادی مفصل زانو را محدود می‌کند، در نتیجه بیمار می‌تواند به‌طور فعال حرکت کند و الگوی راه‌رفتن منسجم‌تری داشته باشد.
• آتل‌بندی: پزشکان ممکن است استفاده از آتل برای زانوها را پیشنهاد کنند تا از هایپر اکستنش بیشتر جلوگیری شود.
• درمان جراحی: اگرچه نادر است، در موارد شدید، پزشکان ممکن است پروگزیمال تیبیال استئوتومی را برای کاهش هایپر اکستنش زانو و افزایش سطح عملکرد زانو توصیه کنند.

نکات مهم

باید بیمار بداند که اگر درمان نشود، عقب‌زدگی زانو به فشار روی زانوها ادامه خواهد داد، ساختار بافت نرم زانوها را آسیب می‌زند و منجر به افزایش بدشکلی‌های مفصلی می‌شود. همچنین ممکن است به اختلالات دیگری مانند جنو والگوم، جنو وارووم و آرتروز زانو منجر شود.

از آن‌جایی که عقب‌زدگی زانو ممکن است به‌صورت ژنتیکی یا به خاطر آسیب ایجاد شود، جلوگیری از بروز یا عود بدشکلی ممکن نیست. با این حال، استفاده از آتل، ارتوز و توانبخشی کمک می‌کند هایپر اکستنش مفصل زانو محدود شود.

به طور کلی قبل از درمان یک ارزیابی دقیق باید انجام شود تا مشخص شود که آیا پارگی لیگامان‌های صلیبی، آسیب به گوشه پشتی‌پهن یا آسیب به زانوی داخلی وجود دارد که شامل لیگامان‌های داخلی سطحی و لیگامان مایل پشتی نیز می‌شود. در برخی موارد، ممکن است هیچ‌یک از این ساختارهای شناخته‌شده آسیب ندیده باشند و تمام ساختارهای آسیب‌دیده در قسمت پشتی زانو قرار داشته باشند.

درمان عقب زدگی زانو به دلیل پارگی صلیبی قدامی

بیماران با پارگی هم‌زمان رباط صلیبی قدامی (ACL) و آسیب به رباط جانبی خارجی (LCL) حدود ۳ سانتیمتر افزایش ارتفاع پاشنه دارند. درمان این نوع ژنو رکرواتوم نسبتاً آسان است و شامل بازسازی هم‌زمان ACL و LCL می‌شود. اگر فرد دچار یک آسیب مزمن باشد یا مشکل استخوانی در تیبیای خود داشته باشد، تنها راه‌حل ممکن استفاده از بریس یا عمل جراحی است که در آن زاویه جانبی تیبیای او، شیب ساجیتال آن، با انجام اوستئوتومی افزایش می‌یابد (جایی که یک استخوان شکسته و زاویه استخوان ساق تغییر می‌کند).

زمانی که بیمار آسیب مرتبطی به لیگامان‌های صلیبی و لیگامان‌های جانبی زانو نداشته باشد، درمان معمول این است که یک برنامه توانبخشی اجرا کنیم تا ببینیم آیا بیمار می‌تواند قدرت کلی عضلات چهارسرش را برای جبران هایپر اکستنشن زانو افزایش دهد یا نه. اگر این روش جواب ندهد، ممکن است نیاز به عمل جراحی اوستئوتومی پروگزیمال تیبیالی دوصفحه‌ای باشد که در آن شیب پشتی تیبیال بیمار افزایش می‌یابد. با اینکه این جراحی‌ها پیچیده هستند، اما به خوبی مستند شده‌اند که می‌توانند هایپر اکستنشن زانو را کاهش دهند و به بیماران اجازه می‌دهند به سطح عملکرد بالایی بازگردند.

احتیاط‌ها و هشدارهای عقب‌زدگی زانو

بیمارانی که از بدشکلی ژنو رکرواتوم رنج می‌برند باید از احتیاط‌های زیر پیروی کنند:

• از فعالیت‌هایی که ممکن است فشار به زانوها وارد کند، اجتناب کنند.
• به‌دقت برنامه فیزیوتراپی را که توسط فیزیوتراپیست پیشنهاد شده، دنبال کنند.
• به‌طور منظم به پزشک برای معاینه بالینی مراجعه کنند.
• پیشگیری از بروز یا عود اختلال عقب‌زدگی زانو

عمل جراحی عقب‌زدگی زانو تا چه حد موفق است؟

مهم‌ترین نکته در مورد عمل جراحی ژنو رکرواتوم، اطمینان از صحت تشخیص بالینی است. بیشتر بیماران با یک آسیب مزمن که زانویشان به سمت عقب خم می‌شود، با مشکلات عملکردی روبرو هستند که ممکن است ناتوان‌کننده باشد. در بیشتر این بیماران، به دلیل مزمن بودن آسیب، بررسی‌ها نشان می‌دهد که شیب ساجیتال تیبیای آن‌ها بسیار صاف است و بنابراین انجام یک اوستئوتومی ضروری به نظر می‌رسد. ما دریافته‌ایم که اوستئوتومی پروکسیمال تیبیایی که تیبیای عقب را شیب‌دار می‌کند، به‌خوبی در درمان موارد علامت‌دار ژنو رکرواتوم مؤثر است.

پروتکل پس از عمل جراحی برای ژنو رکرواتوم

یکی از مهم‌ترین موارد در بیمارانی که با ژنو رکرواتوم مراجعه می‌کنند، ترکیب معاینه بالینی با رادیوگرافی‌های ذکر شده برای تهیه یک برنامه درمانی است. اگر بیمار هیچ آسیب واضحی به لیگامان‌های جانبی یا صلیبی نداشته باشد، ممکن است نیاز به یک برنامه فیزیوتراپی تقویت عضلات چهارسر تحت نظارت دقیق باشد. برای بیمارانی که قبلاً در یک برنامه توانبخشی ثبت‌نام کرده‌اند و/or مشکلات مداومی با هایپر اکستنشن زانو دارند، ممکن است نیاز به استفاده از بریس باشد که سعی می‌کند هایپر اکستنشن زانو را محدود کند. در تجربه ما، تقریباً همه بیمارانی که این مشکل را دارند، در یک بازه زمانی کوتاه به بریسی که هایپر اکستنشن را محدود می‌کند، پاسخ خوبی می‌دهند، اما به طور کلی هنوز هم مشکلاتی دارند و نیاز به بررسی عمل جراحی دارند.

جمع‌بندی

ژنو رکرواتوم به حالتی گفته می‌شود که در آن زانو به سمت عقب خم می‌شود، به‌طوری که زانو در وضعیت هایپر اکستنسن قرار می‌گیرد. این وضعیت می‌تواند ناشی از عوامل مختلفی از جمله ضعف عضلات، ناهنجاری‌های مادرزادی یا آسیب‌ها باشد. تشخیص این شرایط معمولاً با معاینه فیزیکی و اندازه‌گیری پاشنه پا انجام می‌شود. یکی از روش‌های کلاسیک برای تعیین شدت ژنو رکرواتوم، اندازه‌گیری فاصله بین پایین پاشنه و سطح میز معاینه در حالی است که ران در تماس با میز باشد و انگشت شست پا بالا رفته باشد.

برای درمان ژنو رکرواتوم، گزینه‌های مختلفی وجود دارد. یکی از روش‌های اولیه، تقویت عضلات چهار سر است که می‌تواند به بهبود وضعیت زانو کمک کند. همچنین، استفاده از بریس برای جلوگیری از هایپر اکستنسن به بیماران کمک می‌کند، هرچند که برخی از آن‌ها تحمل بالایی نسبت به این بریس‌ها ندارند. در موارد شدیدتر، اوستئوتومی پروگزیمال تیبیال می‌تواند انجام شود تا شیب تیبیای بیشتری ایجاد کند و رکرواتوم را کاهش دهد.

در نهایت، مدیریت این وضعیت نیازمند ارزیابی دقیق و انتخاب روش درمانی مناسب خواهد بود تا عملکرد زانو بهبود یابد و از بروز مشکلات بیشتر جلوگیری شود. توانبخشی و فیزیوتراپی نیز می‌تواند نقش مهمی در فرآیند درمان ایفا کند.

دکتر فرشید مالکی بهترین فوق تخصص جراحی پا و مچ پا می باشد.

برای انجام ویزیت و مشاوره با بهترین متخصص جراحی پا و مچ پا از طریق شماره ۰۳۱۳۲۲۱۰۶۴۰ اقدام به تعیین نوبت نموده تا ویزیت شوید.