جهان بینی حافظ، چیزهایی که از حافظ نمی دانید!

حافظ شیرازی، یکی از معروف‌ترین و بهترین شاعران ایرانی است که مهم‌ترین اثر او یعنی دیوان حافظ برای همه آشناست. ایرانیان ارادت و احترام خاصی برای حافظ، یکی از بزرگترین شاعران تاریخ ایران، قائل هستند. به گونه‌ای که در مناسبت هایی همچون شب یلدا، فال حافظ می‌گیرند. علت احترام و علاقه ایرانیان به حافظ شیرازی (علاوه بر غزلیات و اشعار عرفانی او) جهان‌بینی این شاعر بزرگ است.

حافظ شیرازی اطلاعات بسیار زیادی راجع به عرفان و دین داشت. این موضوع را می‌توان به راحتی از مطالعه اشعار حافظ درک کرد. شاعران و نویسندگان معاصر با مطالعه اشعار حافظ، می‌گویند بیان این شاعر به حدی روان و سلیس است که درک مفهوم آن برای هیچکس سخت نیست.

مشاهده و مطالعه آثار حافظ، نشان می‌دهد که غزلیات این شاعر بزرگ، پیوند عمیقی با قرآن کریم دارد و برای درک مفاهیم این اشعار می‌توان از تفسیرهای قرآن کمک گرفت. ویژگی‌های مهمی مثل قرآن شناسی، زبان شناسی، دانش تاریخ و موسیقی باعث شده است حافظ به عنوان یک شاعر بزرگ و جهان بین، شمرده شود. در ادامه قصد داریم به طور کامل در رابطه با جهان‌بینی حافظ صحبت کنیم.

اهمیت آشنایی با جهان بینی اشعار حافظ

جهان بینی و جهان شناسی، تعریفی از هستی است. آنچه که می‌تواند به انسان‌ها کمک کند تا زندگی بهتری در این جهان داشته باشند، دنبال کردن جهان بینی در اشعار و نوشته‌های انسان‌های بزرگ است. انسان‌های معمولی شاید به دلیل مشغله‌های زندگی، زمان کمتری برای توجه به امور هستی و علم و عرفان، داشته باشند. شاعران بزرگی مانند حافظ کمک کرده‌اند تا با مطالعه اشعار و غزلیات آنها بتوان درک درستی از دیدگاه انسان به جهان هستی، زندگی و ارزش آن پیدا کرد.

زیر سازی فکری

جهان‌بینی ابتدا یک زیرسازی فکری در ذهن شما ایجاد می‌کند. به عنوان مثال سؤالاتی در رابطه با این جهان و جهان بعدی برای شما به وجود می‌آورد. با مطالعه اشعار این شاعر بزرگ می‌توان سریعتر به پاسخ این سوالات رسید.

زیر سازی فلسفی

بعد از زیر سازی ذهنی، نوبت به زیرسازی فلسفی می‌رسد. یعنی شما سعی می‌کنید به عنوان یک انسان از دیدگاه‌هایی که توسط شاعران بزرگ همچون حافظ مطرح شده است، این مسائل را تحلیل کنید. اعتقاد قوی حافظ باعث شد که جهان بینی وسیعی داشته باشد و این موضوع را به سایر انسان‌ها نیز منتقل کند.

جهان بینی عرفانی حافظ

همانطور که می‌دانید، بیشتر اشعار این شاعر بزرگ در باب عشق و عرفان سروده شده است. از این رو می‌توان گفت جهان بینی عرفانی حافظ، بسیار قوی بوده است. عشق و عرفان پایه و اساس هستی است. تا زمانی که شما مفهوم عشق و علاقه به خداوند را درک نکنید، قدرت درک درستی از این جهان نخواهید داشت. عرفان به طور کلی نوعی جهان بینی است.

اگر در این مسئله دقیق شویم، می‌بینیم که هدف اصلی عرفان پیدا کردن خالق حقیقی اشیا، یعنی خداوند است. حافظ اکثر غزلیات خود را در رابطه با عشق به خداوند سروده است و مخاطب اشعار او خدای بزرگ است. بنابراین می‌توان گفت که این شاعر بزرگ تا حد زیادی به مسئله عرفان تسلط داشته است و با درک درست از این مسئله، توانسته جهان بینی عرفانی را وارد اشعار خود کند.

برخی افراد تصور می‌کنند که جهان شناسی فلسفی برای درک حقیقت‌ها کافی است. اما می‌بینیم که جهان شناسی فلسفی دارای ضعف‌های بزرگ است و زمانی که در کنار جهان شناسی عرفانی قرار می‌گیرد کامل می‌شود.

با جهان بینی حافظ به چه مسائلی می‌ توان دست یافت؟

• جهان بینی حافظ کمک می‌کند تا انسان بتواند پاسخ برخی از سؤالات مهم در رابطه با مسائل کلی و اساسی جهان را پیدا کند. البته باید بگوییم تفسیر و درک تمامی اشعار حافظ چندان راحت نیست. گاهی اوقات لازم است شما تحلیل‌ هرکدام از غزلیات و اشعار حافظ را بخوانید تا متوجه مفهوم اصلی شعرهای او شوید.
• جهان‌بینی حافظ کمک می‌کند برخی از تئوری‌های علمی، اعتبار و ارزش واقعی پیدا کنند. تا زمانی که انسان به درک حقیقت هستی نرسد، نمی‌تواند موشکافی‌های علمی را نیز انجام دهد. به عنوان مثال، قطعا عشق و علاقه این شاعر بزرگ به خداوند یا بیان اخلاقیات انسانی بدون دانش و اطلاعات قبلی به دست نیامده است. این شاعر گرانقدر، مدت‌ها عمر خود را برای دست آوردن اطلاعاتی در رابطه با اخلاق اجتماعی، عشق و اشنایی جهان هستی صرف کرده است.

دشواری جهان بینی حافظ چیست؟

معمولاً در رابطه با درک گفته‌های حافظ و افکار او، مشکلی وجود ندارد. اما در این میان آنچه که دریافت برخی از اندیشه‌های این شاعر گرانقدر را سخت می‌کند، دوسویه بودن جهان‌بینی حافظ است. به بیانی ساده‌تر، حافظ در اشعار خود در رابطه با دو مسئله کاملاً مجزا صحبت می‌کند و هر دو مسئله را متناسب با اخلاقیات و روحیات آدمی می‌داند.

گاهی اوقات در اشعار این شاعر بزرگ، مشاهده می‌کنیم که در رابطه با نبرد و جنگ، ظلمت یا تاریکی با خیر و روشنایی صحبت می‌کند. او بیان می‌کند که تاریکی در واقع همان هوس‌های دنیایی است و روشنایی روحیات آسمانی است. تفکیک و درک این دو مسئله کاملا مشخص است و اصلاً سخت نیست. درک گفته‌های حافظ آنجا سخت می‌شود که گاهی اوقات در رابطه با سرخوشی، رندی و عیش دنیایی، اشعاری سروده است و از طرفی اشعاری در رابطه با عرفان، وحدت وجود و علاقه و عشق به خداوند بیان کرده است.

این دوگانگی در اشعار این شاعر گرانقدر، باعث می‌شود برخی از عالمان و عارفان در رابطه با جهان‌بینی حافظ دچار تردید شوند. البته هر یک از اشعار حافظ، سراسر مفهوم و درک عمیق است. تا زمانی که عارفان در ادبیات فارسی، نتوانند به درک درستی از اشعار حافظ برسند، نمی‌توان در این زمینه نتیجه قطعی داشت.

مقایسه جهان بینی حافظ و گوته

گوته یکی از شاعران آلمانی است. آنچه که در تاریخ ثبت شده است، نشان می‌دهد گوته، شیفته و علاقه‌مند به اشعار حافظ بود. به گونه‌ای که حافظ را استاد و همزاد خود می‌پنداشت. بعد از مدتی گوته توانست جهت فکری خود را با حافظ یکی کند و جهان‌بینی یکسانی با حافظ داشته باشد. اما موضوع این است که گوته و حافظ در محیط‌های مختلف متولد شده و رشد کرده‌اند. بنابراین عادی است جهان‌بینی آنها با یکدیگر باید متفاوت باشد.

اما اثر جهان‌بینی حافظ بر انسان‌ها از آن جا مشخص می‌شود که گوته فقط با مطالعه اشعار حافظ و سبک زندگی او، توانست ارتباط عمیقی با این شاعر بزرگ بگیرد. گوته توانست با مطالعه اشعار حافظ متوجه مفاهیم عمیقی که در ذهن او قرار داشت، شود.

با وجود اینکه او با فرهنگ اروپایی و غربی رشد پیدا کرده بود، اما درک عمیقی نسبت به عشق و علاقه به خداوند پیدا کرد. این شاعر آلمانی بعد از مدتی توانست با تبعیت از جهان‌بینی حافظ، سبک جدیدی از اندیشه و زندگی را برای خود انتخاب کند.

در یک نگاه کلی مطالعه اشعار حافظ، به شما کمک می‌کند دیدگاه بهتری نسبت به جهان هستی، داشته باشید. درک مفاهیم اشعار حافظ برای پارسی زبانان، راحت‌تر است. پیشنهاد ما این است که حتماً یک کتاب حافظ در منزل خود داشته باشید و در اوقات فراغت، نمونه‌هایی از اشعار حافظ را همراه با تفسیر مطالعه کنید. این موضوع باعث می‌شود دید شما نسبت به جهان هستی بازتر شود.