۱۰ روش “درمان تشنج” + راهکار های کمک‌رسانی به افراد مبتلا به تشنج

تشنج چیست و چه انواعی دارد؟

نورون ها یا سلول های عصبی مغز پیام های عصبی را با روش های الکتروشیمیایی با یکدیگر مبادله می کنند. اگر این نورون‌ها به صورت شدید و غیرطبیعی در مغز به ارسال پیام های الکتریکی اقدام نمایند، فرد دچار تشنج  می‌شود. این تشنج یک فعالیت غیرطبیعی مغز است که می تواند به صورت بیهوشی، لرزش بدن، سفتی سراسری عضلات و اندام های بدن، خیره شدن چشمان، پرش اندام ها، حرکات غیر ارادی، صحبت های نامفهوم، کف کردن دهان، زمین خوردن های مکرر، کاهش سطح هوشیاری و یا شل شدن بدن خود را نشان دهد.

تشنج (حمله غش) به شکل کلی به دو دسته تشنج کانونی و تشنج عمومی تقسیم می‌شود. این تقسیم بندی میزان درگیری مناطق در تشنج است. اگر تنها یک قسمت از مغز درگیر فعالیت شدید شود آن را تشنج کانونی و اگر همه مغز درگیر شود آن را تشنج عمومی می نامند.

بیشتر بخوانید: نوروآندوسکوپی معایب و مزایا آن

• تشنج کانونی چیست؟

در تشنج کانونی (موضعی/ محدود/ جزیی) فعالیت شدید نورون‌های مغز از یک منطقه شروع و سپس منتشر می شود. تشنج‌های کانونی یا محدود شخص بیمار با یک سری علائم متوجه نزدیک شدن تشنج می‌شود. در تشنج‌های کانونی بیمار پاسخ‌های طبیعی خود به محیط پیرامونش را از دست می‌دهد.

در این نوع از تشنج دو وضع ممکن است رخ دهند. یا ممکن است سطح هوشیاری و آگاهی بیمار به شدت پائین آمده و غالباً بیمار به یک نقطه خیره شده و/ یا مجموعه ای از حرکات بی معنا را پشت سر هم تکرار کند (بعنوان مثال، گزیدن لب). یا سطح هوشیاری پائین نمی‌آیدریال ولی به شدت تغییر می‌کند. این بیماران ممکن است در این وضع هشیاری تغییر یافته، مزه ها، بوها و سایر حس ها را متفاوت درک کنند و حتی هیجانات و عواطفشان نیز تغییر کند.

• تشنج عمومی چیست و چه علائمی دارد؟

در تشنج عمومی، اختلال الکتریکی کل نورون های مغز را در برمی‌گیرد. این دسته شامل ۶ نوع است:

• تشنج غیاب (ابسنس): هشیاری و خودآگاهی بیمار به طور کامل از دست می‌رود. خوشبختانه این تشنج تنها مدت کوتاهی طول می‌کشد.
• تشنج‌ تونیک: فرد مبتلا به زمین افتاده و بعد از سفت شدن عضلات، دست و پایش شروع به تکان خوردن می کنند.
• تشنج آتونیک: مرکز کنترل عضلات در مغز دچار تشنج شده و فرد به طور ناگهانی بر روی زمین سقوط می‌کند.
• تشنج کلونیک: محل تأثیرگذاری این تشنج صورت، دست‌ها و گردن بیمار است و حین حمله عضلات بطور مداوم منقبض و رها می شوند.
• تشنج‌های میوکلونیک: محل تأثیرگذاری تشنج‌ میوکلونیک پاها و بازوها است و معمولاً تشنج به طور قرینه در دو طرف بدن صورت می‌گیرد.
• تشنج‌های تونیک-کلونیک: شایع‌ترین نوع تشنج است که علایم هر دو دسته تشنج‌های تونیک و کلونیک را با هم دارد. فرد مبتلا ممکن است به طور ناگهانی هشیاری و خودآگاهی خود از دست داده و با بدنی منقبض شروع به تکان خوردن کند. در بعضی موارد ممکن است حتی بیمار کنترل ادرار و مدفوع خود را نیز از دست بدهد و یا زبانش را حین تشنج گاز بگیرد.

علل بروز تشنج چیست؟

تشنج در هر فرد و گروه سنی ممکن است با علل متفاوتی رخ دهد. بهترین کار برای درک درست علل بروز تشنج جداسازی گروه های سنی است.

• علت تشنج در نوزادان و شیرخوارگان
• تب: رایج ترین نوع تشنج در نوزادان تشنج ناشی از تب (تشنج تب دار) است و معمولاً در نوزادان و کودکانی اتفاق می افتد که دمای بدن آنها به طور ناگهانی افزایش پیدا کرده باشد. تغییر دما می تواند به حدی سریع باشد که والدین تا زمان وقوع تشنج متوجه وجود تب نشوند.
• صرع: در صورتی که نوزدان و شیرخوارگان مبتلا به انواع صرع باشند، بروز تشنج در آنها امری بدیهی است. در صورتی که صرع آنها سایکوموتور و یا حمله کوچک باشد، ممکن است والدین تا چندسال متوجه آن نشوند.
• علت تشنج در کودکان، نوجوانان و بزرگسالان

پس از سنین نوزادی و شیرخوارگی، طیف وسیعی از مشکلات در افراد می توانند منجر به بروز تشنج شوند. طبق بررسی های صورت گرفته دکتر محمد صمدیان و همکارانشان در کلینیک جامع قاعده جمجمه و هیپوفیز ایران، موارد زیر علل اصلی بروز تشنج از دوره کودکی تا بزرگسالی هستند:

علائم تشنج چیست؟

گاهی اوقات بروز تشنج بدون هیچ علامتی است به طوری که خود فرد و یا اطرافیانش متوجه شروع آن نمی شوند. در این وضعیت به عنوان مثال فرد نیمه شب از خواب برخاسته و مشاهده می کند که همسر یا فرزندش در حال تشنج است. گاهی اوقات نیز تشنج ممکن است با یک سری علایم اولیه از چند ثانیه تا چند دقیقه پیش از وقوع تشنج همراه باشد که شامل موارد زیر هستند:

• احساس ناگهانی ترس یا اضطراب
• احساس ناگهانی معده درد
• سرگیجه و خواب آلودگی ناگهانی
• تغییر در بینایی
• لرزش نامتناسب در دستان و پاها به گونه ای که ممکن چیزی را بیاندازید.
• احساس خارج از بدن بودن
• سر درد ناگهانی

علایم تشنج در هر فرد بسته به علت تشنج، سابقه تشنج، محل بروز تشنج و نوع آن متفاوت است. دامنه زمانی بروز علایم تشنج از چند ثانیه تا چند دقیقه متفاوتند. در مواردی گاه ممکن است حتی بیش از ۱ ساعت هم به طول بیانجامد. علایم وقوع تشنج در فرد مبتلا عبارتند از:

• افت / فقدان هشیاری
• عدم پاسخگویی به تحریکات بیرونی
• افتادن
• اغتشاش شعور
• تغییر ریتم تنفس
• بالا رفتن مردمک و سفید شدن چشم‌ها (فقط سفیدی چشم دیده می شود)
• تغییر رنگ چهره به قرمز یا آبی
• قفل شدن بازوها، پاها و یا کل بدن
• حرکات پرشی و یا جهشی در دستان، پاها، تنه و یا سر (بوصرت منفرد یا ترکیبی)
• ناتوانی در کنترل ارادی حرکات بدن
• بهم ریختگی شناختی یا هیجانی (ترس، اضطراب یا آشناپنداری شدید)

تشنج چگونه تشخیص داده می‌شود؟

تشنج در بدو امر ممکن است به دلیل ماهیت خفیف خود و یا نبود دانش در فرد و اطرافیانش نسبت به انواع و علایم آن شناخته نشود. پس گام نخست در تشخیص آن این است که آگاهی عمومی در مورد این وضعیت پزشکی افزایش یابد. دکتر محمد صمدیان به عنوان یکی از بهترین جراحان مغز و اعصاب تهران، برای بررسی علل تشنج از معاینه جسمانی و بررسی رفلکس های عصبی شما آغاز می کنند. در گام بعد، بررسی سوابق پزشکی و بیماری، سوابق زندگی، اتفاقات و وضعیت رفتاری-هیجانی ارزیابی کامل به عمل می آید. در عین حال موارد زیر نیز به عنوان مکمل فرآیند تشخیصی مورد نیازند:

• آزمایش کامل خون، ادرار، و مایع مغزی-نخاعی برای بررسی عفونت و یا وجود مواد سمی
• نوار مغزی (EEG) برای ارزیابی و شناسایی الگوهای نوسانات و فعالیت الکتریکی مغز
• تصویربرداری مغز و سر با CT اسکن، MRI، و PET اسکن
• جراحی نصب میکرو الکترود (برای تشخیص منشاء تشنج های تکراری)

درمان تشنج

روش درمانی تشنج برای هر فرد بسته به نوع تشنج وی متفاوت از دیگران است. در صورتی که تشنج بر اثر تب ایجاد شده باشد، نیاز به درمان اختصاصی تشنج نبوده و تنها باید علت تب شناسایی و مداوا شود. در صورت تکرار تشنج، طیفی از روش های درمانی دارویی و جراحی بسته به نوع و علت بروز تشنج ممکن است برای شما تجویز شوند.

• قبل از درمان
  • شناسایی صحیح نوع تشنج: شناسایی نوع تشنج بر عهده پزشک متخصص مغز و اعصاب است. هیچگاه بدون تشخیص درست علت تشنج نباید اقدام به درمان نمود.
  • استفاده از داروهای مناسب با نوع تشنج: هرگز بدون دستور و تجویز پزشک از دارو برای درمان تشنج خود و یا اطرافیانتان استفاده نکنید. مصرف بسیاری از داروها ممکن است حتی منجر به تشدید و تکرار تشنج شوند.
  • مصرف کمترین مقدار دارو برای دستیابی به کنترل کافی
  • حفظ سطح مناسب داروهای مصرفی: به این وضعیت دوز نگهدارنده گفته می شود. به هیچ وجه بدون دستور پزشک سطح مصرف داروی خود یا اطرافیانتان را تغییر ندهید تا از عوارض جانبی و یا تشدید تشنج در امان باشید.
• پرهیز از چیزهایی که موجب تشنج می شود:
  • جلوگیری از وارد کردن آسیب به سر
    • رعایت نکات ایمنی هنگام ورزش: در ورزش ها بویژه ورزش هایی که نیازمند تماس بدنی هستند (ورزش های رزمی، راگبی، اسکی، اسکیت برد، اسکیت، بیس بال، فوتبال امریکایی و …) استفاده از کلاه ایمنی کمک ویژه ای به پیشگیری از آسیب های سر می کند.
    • رعایت نکات ایمنی هنگام رانندگی و موتور سواری: هنگام دوچرخه سواری، و موتور سواری استفاده از کلاه ایمنی و هنگام رانندگی (چه راننده و چه تمامی سرنشینان) استفاده از کمربند ایمنی تا ۹۰% آسیب های ناشی از تصادف را کاهش می دهند.
  • سبک زندگی مناسب: شامل برنامه منظم و درست تغذیه، برنامه خواب و فعالیت مناسب و پرهیز از محرک های بروز تشنج است.
  • استفاده از تکنیک‌های کاهش و مدیریت استرس با مراجعه به روانشناسان و یا شرکت در دوره های مهارت های دهگانه زندگی
• دارودرمانی: داروهای ضد تشنج (آنتی لپتیک) معروف شامل اسید والپروئیک، کاربامازپین، فنی توئین، پیریمیدین (فنوباربیتال)، لامتروپین، توپیرامات، لاموترژین، فلبامات، گاباپنتین، پره گابالین، اتوسوکسماید، لوی تریاستام، دیازپام، لورازپام و زونی سامید هستند.
• تحریک عصب واگ با ایمپلنت
• تحریک اعصاب پاسخگو با کاشت الکترود
• تحریک عمیق مغزی به کمک دستگاه ضربان ساز
• عمل جراحی: در صورتی که تشنج با هیچ روش دیگری قابل کنترل نباشد، در کلینیک جامع قاعده جمجمه و هیپوفیز ایران با ایجاد برش هایی در نقاط خاص مغز و یا حتی برداشتن بخش هایی از مغز که مسئول ایجاد تشنج هستند، آن را متوقف می کنند. درمان تشنج به وسیله عمل جراحی روشی موثر در صرع مقاوم است

کمک‌رسانی به افراد مبتلا به تشنج

باید به یاد داشته باشیم که دیدن فرد مبتلا به تشنج ترسناک، ناراحت کننده، و یا وحشت انگیز باشد. اما در صورت داشتن دانش و کمک درست، می توانیم به راحتی این موقعیت را مدیریت نموده و بهترین کمک را به فرد دچار تشنج ارائه نماییم. به عنوان یک اصل کلیدی، حفظ آرامش در این شرایط بسیار مهم است.

تشنج های تب دار در کودکان موقتی است. ممکن است کودک شما در طول زندگی خود فقط یک بار دچار این حالت شود و یا هر چند روز تا چند هفته یک بار دچار تشنج شود. تشنج های تب دار معمولاً باعث آسیب به مغز و یا افزایش احتمال صرع نمی شوند. این نوع تشنج ها معمولاً خانوادگی بوده و مشکل مزمن خاصی بوجود نمی آورند.

توجه کنید که گاهی مواقع تشنج ها بدون علت رخ می دهند و هیچ عامل یا بیماری زمینه‌ای برای آنها شناسایی نمی شود. سیر تشنج ها (چه بدون صرع و چه همراه با صرع) به علت آنها بستگی داشته و ممکن است نیازمند درمان کوتاه مدت یا بلند مدت باشد. امروزه می توان صرع را به طور موثری کنترل کرد.

در صورت دیدن بیمار در حالت تشنج، ضمن حفظ خونسردی اقدامات زیر را انجام دهید:

• از قرار دادن هر گونه جسم خارجی در دهان فرد اجتناب کنید. اینکه در فیلم ها چیزی در دهن فرد می گذارند که زبانش را گاز نگیرد امری خطا و بسیار خطرناک است.
• از سر فرد با یک بالشتک نرم محافظت کنید.
• فرد را به یک سمت بچرخانید تا تنفس وی تسهیل شود.
• هر گونه جسم سخت یا تیز را از دسترس فرد خارج کنید چرا که ممکن است به خود آسیب برساند.
• از نگه داشتن فرد برای جلوگیری از تشنج اجتناب کنید.
• هرگونه پوشش اطراف گردن را خارج کرده و عینک فرد را بردارید.
• مشخصات و سوابق پزشکی فرد را پیدا کنید.
• با اورژانس تماس بگیرید و تا رسیدن آنها، از آنها راهنمایی تلفنی بگیرید.
• تا برگشت به حالت عادی و اطمینان از هوشیاری کامل فرد در کنار او بمانید.
• هرگز کودک دارای تشنج تب دار را برای کاهش تب در وان حمام قرار ندهید.

بیشتر بخوانید: انواع روش های جراحی صرع