زبان ترکی و کشور ترکیه

Istanbul's ocean with cruise ship

در این مقاله نگاهی گذرا به ریشه زبان ترکی استانبولی که یکی از قدیمیترین و محبوب ترین زبان های دنیا و مخصوصا آسیا بشمار می رود می اندازیم و سپس اطلاعاتی کلی و کاربردی را در مورد “کشور ترکیه” ارائه می دهیم. از آن جایی که بسیاری از هموطنان ما نیز به زبان ترکی صحبت می کنند و یا به این زبان علاقه مند می باشند، امیدواریم خواندن این مقاله برای این عزیزان جذابیت های لازم را داشته باشد.

زبان ترکی یکی از قدیمیترین زبان های زنده دنیا بشمار می آید که از دل آسیا تا قلب اروپا، گویش های مختلف آن رایج بوده و با احتساب جمهوری قبرس زبان ترک، زبان رسمی هفت کشور است (جمهوری ترکیه، جمهوری قبرس ترک، جمهوری آذربایجان، جمهوری ترکمنستان، جمهوری قزاقستان، جمهوری ازبکستان و جمهوری قرقیزستان).

ریشه زبان ترکی

درباره ریشه های زبان ترکی و گویش های مختلف آن، یا زبان های ترکی (برخی از زبانشناسان هر یک از گویشهای زبان ترکی را یک زبان مستقل ترکی خوانده اند و بعضی دیگر مانند غالب زبان شناسان ترکیه تمامی لهجه ها را شیوه های مختلف گویش یک زبان دانسته اند)، نظریات و تقسیم بندی های مختلفی انجام شده است.

زبان ترکی یکی از زیر مجموعه های گروه زبان های «اورال-آلتانیک» (برگرفته از نام دریاچه اورال و رشته کوه ها آلتایی در آسیای مرکزی) می باشد.

گروه زبان های «اورال – التائیک» بدلیل ترکیب و ساختمان کلمات، جزء زبان های التصاقی محسوب می شوند. در این گروه از زبان ها، واژه های جدید را با التصاق پسوند به ریشه کلمات می سازند. بعنوان مثال در زبان ترکی واژه (Hayirseverliklarindan) به معنای «بدلیل خیردوستیشان»، ترکیبی است از (HAYIR) به معنای «خیر»، (SEVER) از ریشه (SEVMEK) به معنای دوست داشتن، (LIK)، پسوندی هم معنی (NESS) در انگلیسی، ((LAR علامت جمع در زبان ترکی ، (I) که حالت مضاف الیه می دهد و (NDAN) به معنی “از آن جا که”:

[HAYIR SEVER LIK LAR I NDAN]

مراحل تاریخی زبان ترکی

مراحل تاریخی زبان ترکی را می توان به این شرح تقسیم نمود:

دوران آلتایی: در این مرحله، زبان ترکی و زبان مغولی، زبان مشترکی را تشکیل می داده اند.
دوران پروتو تورک: از این دوران اطلاعی در دست نیست.
دوران ترکی اولیه (هون – بلغار – بچه نک و خزر): این دوران از قبل از میلاد تا تشکیل دولت گوک تورک (تورکیوت ها) که برابر سال ۵۵۲ میلادی است، ادامه داشته است.
ترکی قدیم: این مرحله که شامل دوران گوک تورک و اویغورها می شود، از سده ششم تا دهم میلادی ادامه داشته است.
ترکی میانه: از سده دهم تا شروع سده شانزدهم ادامه داشته است و شامل ترکی مشترک آسیای میانه و ترکی غربی سلجوقی می شده است.
دوره جدید از سده شانزدهم تا سده حاضر ادامه داشته و ترکی عثمانی، آذربایجانی، جغتایی، اوزبکی و سایر لهجه های ترکی را در بر می گیرد.

زبان و ادبیات ترکی عثمانی، شدیدا متاثر از زبان های عربی و به ویژه فارسی بود. در اواخر دوران عثمانی، نهضت فرهنگی منسجمی که می توان آن را یکی از تبعات طبیعی پان ترکسیم دانست، با هدف پیرایش و تقویت زبان و ادبیات ترکی و تکیه بر متروک کردن واژه های عربی و فارسی مستعمل در زبان ترکی به رهبری اندیشمند مشهور ناسیونالیست ترک «ضیاگوکالپ»، آغاز شد و در عهد جمهوری به اوج خود رسید.

تاثیر این نهضت فرهنگی، که در عهد جمهوری در قالب «فرهنگستان زبان ترک»، به صورت نهادی رسمی به یکی از اهرم های فرهنگی رژیم جدید برای اجرای سیاست اسلام زدایی تبدیل شده بود بر زبان و ادبیات ترکی ترکیه بسیار عمیق بود.

با تغییر حروف الفبای عربی به لاتین، دروازه های زبان ترکی بروی واژه های زبان های فرانسوی، انگلیسی و آلمانی گشوده شد. سیاست غربگرایی حاکم در عصر جمهوری نیز از بکار بردن واژه های زبان های اروپایی استقبال می نمود. فرایند مجموعه این تحولات فرهنگی – سیاسی بتدریج منجر به پدید آمدن زبان جدیدی که از آن تحت عنوان «ینی تورکچه» یا ترکی نو، نام می برند، گردید که جانشین زبان ترکی عثمانی شد.

از وجوه بارز اختلاف میان زبان ترکی جدید و ترکی عثمانی، تحکیم قواعد و دستور زبان ترکی و پرهیز از بکارگیری قواعد دستوری زبان فارسی و عربی، کنارگذاشتن واژه های عربی و فارسی، احیاء و استعمال واژه های متروک ترکی و وفور واژه های زبان های اروپای غربی بویژه زبان انگلیسی در ترکی جدید می باشد.